مجسمه آپولو (Apollo) در موزه لوور. آپولو در افسانه های یونان یکی از مهمترین خدایان بشمار می رود. او خدای پزشکی و بهبود و رهبر موزها (Muses)
الهه های هنر است. معبد مشهور دلفی در یونان به او اختصاص داشته است وبنابراین بعنوان خدای پیشگویی هم شناخته می شود. او به همراه خواهر دوقلوی خود آرتمیس (Artemis) فرزندان زئوس از مادرشان لتو هستند. مشخص ترین نشانه های آپولو کمان و چنگ است. در افسانه های یونانی آپولو با تاکید بر عقل و نظم در مقابل دیونیزوس (Dionysus ) خدای شراب قرار می گیرد که در کتاب مشهور نیچه با نام زایش تراژدی مورد بررسی قرار گرفته است. هرا همسر زئوس که از حامله بودن لتو از همسرخود ، زئوس با خبر بود خدای وضع حمل را ربود تا لتو نتواند فرزندان خود را بدنیا بیاورد. در افسانه هست که لتو ابتدا آرتمیس را بدنیا آورد و آرتمیس او را کمک کرد تا آپولو را بدنیا آورد. آپولو پدر آسکلپیوس (Asclepius) نیمه خدای پزشکی است که بیش از همه بواسطه عصای خود مشهور است. عصای اسکلپیوس (Rod of Asclepius) دز استانداردهای علائم بین المللی نشانه پزشکی بشمار می رود

كوه خواجه در سي كيلومتري جنوب زابل قرار دارد و در ميان درياچه مقدس هامون به طرز شگفتي خود نمايي ميكند. اين كوه از سنگهاي سياه بازالتي تشكيل شده است. سلسله بناهاي موجود در اين كوه شامل يك بناي عظيم ،آتشكده ،دو قلعه خشتي،بقاياي راه قديمي‌،حصارهاي مختلف ،قبور سنگي و چند زيارتگاه اسلامي نيز در كوه خواجه وجود دارد.اين كوه نزد زرتشتيان،مسلمانان ومسيحيان مقدس است. در ميان آثار اين كوه كاخ اشكاني، گچبريها و نقاشيهاي آن ارزش تاريخي زيادي دارند.

نقاشيهاي كوه خواجه

اين قلعه در 28 كيلومتري جنوب هشترود بر بالاي تونل راه آهن تهران تبريز مابين دو رود قرانقو و شورچاي قرار دارد. با توجه به آثار جاي مانده قدمت اين قلعه از هزاره دوم پيش از ميلاد تا دوران تيموريان بر پا بوده است و در دوره اشكانيان بسيار پر رونق بوده است. قلعه ضحاك همان قلعه اژدهاك مادها است و آثاري هم از ديوارچيني اورارتوييان در آن ديده ميشود. برجهاي ديده باني اشكاني قلعه هم چنان سالم مانده اند.

آناهيتا ايزد بانوي آب

به سبب ارجمندي آب در ايران باستان چند ايزد براي پاسداري از آب وجود داشت كه آناهيتا محبوبترين آنها است.او سرچشمه همه آبهاي روي زمين است و فره زرتشت براي نگه داري به او سپرده شده است.-بندهش 143- اشياء مفرغي لرستان گوياي آن است كه مادها اولين ايرانياني بودند كه آناهيتا را گرامي ميداشتند.سنگ نبشته اردشير دوم هخامنشي در همدان به آناهيتا اشاره دارد كه شايد اولين سند مكتوب در اين زمينه باشد. او ميگويد مجسمه هاي آناهيتا را در شوش بابل و همدان نصب كرده است.در زمان اشكانيان آناهيتا با ميترا و اهورامزدا يك مثلث مقدس را تشكيل ميدهند. سكه هاي مكشوفه اشكاني در همدان و تخت سليمان كه به آناهيتا تعلق داشتند و اينكه تيرداد دوم اشكاني در معبد آناهيتاي شهر ارشك تاج گذاري كرد نشان دهنده اهميت آناهيتا در اين دوره است.سنگ نبشته هاي مهم زيادي از دوره ساساني مانند سنگ نبشته شاپور اول نرسي اول،طاق بستان خسرو پرويز و انوشيروان و معبد آناهيتاي كنگاور و بيشاپور به آناهيتا تعلق دارند.ساسانيان در معبد آناهيتاي استخر كه اداره آنرا بر عهده داشتند شروع به كار كردند و هيربدان در معبد آناهيتاي استخر براي نجات ايران يزدگرد سوم را به شاهي برگزيدند.به اين ترتيب آغاز و پايان سلسله ساساني با معبد آناهيتا آميخته بود

موزه ایران باستان، اولین موزه ایران به سبک جدید است که در سال1316 توسط آندره گدار – باستان‌شناس فرانسوی – ساخته شد. بعدها ساختمان موزه اسلامی هم به موزه ایران باستان اضافه شد و مجموعه، نام «موزه ملی» گرفت.

 ساختمان موزه با توجه به قدمتش، در برابر زلزله و حتی لرزه‌های خفیف هم مقاوم نیست و خطر، هر لحظه آثار و بازدیدکنندگان را تهدید می‌کند.

  طرح بازسازی موزه با حفظ نما و هویت تاریخی آن آماده اجراست و مدت‌هاست که چشم به راه اعتبار لازم نشسته.

 نمایشگاه 10هزار سال هنر و تمدن ایران، از 7خرداد شروع شده و تا 6تیر ادامه دارد. این نمایشگاه شامل گزیده‌ای از اشیای شاخص مخازن موزه ملی ایران، در طبقه دوم موزه ایران باستان برقرار است.

 گرچه ابزارهای سنگی موزه ملی ایران قدمت چند صد هزار ساله دارند اما کهن‌ترین آثار نمایشگاه فعلی، بیش از 9هزار سال قدمت دارند و جوان‌ترین آثار هم از دوره معاصر (قاجار) است.

 از کهن‌‌ترین آثار نقاشی ایرانی، نقاشی دیواری  دوره اشکانی در کوه خواجه سیستان است که در آن برج و باروی یک دژ – شبیه آنچه در کوه خواجه وجود دارد – به چشم می‌خورد؛ سبک و صحنه‌ای که آدم را به یاد نقاشی دیواری «پنجکنت» تاجیکستان می‌اندازد؛ بازی رنگ‌های گرم در سرزمین گرم سیستان.

شهر باستانی آی خانم، بگرام و تالیا تپه مناطقی هستند که سال‌ها پیش در آن‌ها کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفت و این آثار تاریخی از آن مناطق به دست آمدند.

تپهٔ فلول یکی از محوطه‌های بسیار مهم تاریخی در شمال افغانستان است که قدمت برخی از آثار آن به حدود چهارهزار و ۲۰۰ سال پیش و به عصر مفرغ می‌رسد. از این محوطه کاسه‌ها و ظرف‌هایی طلایی به نمایش گذاشته شده که نشان‌دهندهٔ هنر فلزکاری مردمان ساکن این منطقه است.

برای اولین بار در دوران هخامنشی نامی به جز اهورامزدا به عنوان ايزد آورده مي شود . اردشیر دوم آناهیتا و میترا را در کنار اهورامزدا می آورد

اردشیر شاه بزرگ شاه شاهان شاه کشورها شاه در این زمین پسر داریوش شاه گوید: داریوش پسر اردشیر شاه . اردشیر پسر خشیار شا شاه .خشیارشا پسر داریوش شاه هخامنشی. این کاخ را به خواست اهورامزدا آناهیتا و میترا بنا کردم.اهورامزدا آناهیتا ومیترا مرا از هر بدی بپاید و اینرا که بنا کرده ام خراب نکنند و از آسیب نگاه دارند

هر كدام ازشاهان ساساني تاج مخصوص به خود را كه بسيار شاخص است و همچنين مشخصات فردي خاصي داشتند و باستان شناسان توانسته اند آنها را از روي سنگ نگاره هايي كه به يادگار گذاشته اند شناسايي كنند

اردشير اول، موسس سلسله ساساني

درسال 205 ميلادي بابك پدر اردشير كه موبد آتشكده آناهيد در شهر استخر بودگوزهر حاكم استخر را از تخت به زير كشيد.پسر بزرگ بابك شاپور نام داشت و وليعهد او بود ولي به طرز اسرارآميزي درگذشت .اردشير كار پدر را ادامه داد و بر پارس و فراسوي آن سلطه يافت.اردوان پنجم به او حمله كرد ولي كشته شد و حكومت اشكاني منقرض گشت.به اين ترتيب آخرين شاه اشكاني از اردشير شكست خورد و سلسله ساساني جايگزين سلسله اشكاني شد .اردشير در شروع شاهنشاهي خود هم به كشورگشايي پرداخت وهم با روميان درگير شد. او توانست سرزمين وسيعي را به زير فرمان خود درآورد.

محوطه باستاني هگمتانه با مساحت قريب به 40 هكتار در داخل بافت كهن شهر همدان قرار دارد. با توجه به اينكه اين محوطه داخل شهر قرار دارد از سال 1349 تا 1354 تعداد هزار واحد خانه كه در اين منطقه واقع بودند خريداري شد و حدود پانزده هكتار از آن آزاد گرديد و حفاري در آن شروع شد. طي اين حفاري ديوار ده متري حصار شهر مشخص گرديد و داخل شهر خانه هاي متعددي با معماري زيبا از دل خاك بيرون آورده شدند. اشياي باستاني مكشوفه در موزه هگمتانه در معرض ديد عموم قرار گرفته اند
اين شهر پايتخت مادها بودو پس از آنها پايتخت تابستاني هخامنشيان شد .آثار دوره ماد و هخامنشي را نمي توان در اين منطقه از هم تفكيك كرد زيرا اين دو فرهنگ از هم جدا نيستند و كاملا مشابهند

ريتون طلايي به شكل سر بز - هگمتانه

سنگ نگاره شاپور در نقش رستم

نقش رستم- صخره اي كه مقبره ها در آن قرار دارند و بناي كعبه زرتشت

مفرغ مكشوفه از لرستان سده 7-8 پ م

سرخدم لكي واقوام ال پي-عصر آهن جديد

مردمان ناحيه لرستان امروزي ايران در نيمه نخست هزاره اول پ م پادشاهي كما بيش مستحكمي به نام ال پي تاسيس كردند كه شاهك نشينهاي متعددي آنرا تشكيل ميداد.اين پادشاهي در زاگرس به نام الي مايي تا دوره ساسانيان تداوم داشت.متنهاي آشوري دو شهر اين پادشاهي به نام مرئوبيشتو و اكودو را ثبت كرده اند كه اولي در خرم آباد و دومي در كوهدشت هستند.سرخدم لري نيايشگاه شهر اكودو و سرخدم لكي بناهاي كنار نيايشگاه است

كوه چنگري در ارتفاعات شمالي شهر كوهدشت و در دامنه شمالي آن منطقه باستاني سرخدم لكي قرار دارد. اين منطقه به صورت طبيعي تراس بندي شده است و با دخالت آدم به صورت پلكان بزرگي در آمده است كه در بين صخره ها محصور است. ابتداي دوره تاريخي اين منطقه به عصر آهن جديد ميرسد. در كنار اين محوطه سرخدم لري قرار دارد كه نيايشگاهي از نيمه دوم عصر آهن است. بناهاي سرخدم لكي نيايشگاه نبوده و بناهاي متعدد گوناگوني در آن ديده ميشود

در سرخدم لكي آثار معماري ، سفال،فلز سنگ و غيره كشف شده است كه به عصر آهن جديد تعلق دارد. وجود سفالينه هاي دوران اسلامي در اين محل نشانگر آباداني آن در اين دوره ميدهد. در سرخدم لكي اثار معماري سقف دار پيدا نشده است و احتمالا اين محل اقامتگاه كوچ نشينان بوده است. معماري اين محل را ميتوان با معماري تپه باباجان و تپه گيان مقايسه نمود.سفال نخودي رنگ گونه الب سفالهاي اين منطقه است.تزيينات سفالها ساده هستند. مهر سنگي مكشوفه از اين ناحيه قابل قياس با مهرهاي ايلامي است و تصوير فردي نيايشگر و حيواني بالدار شبيه عقرب بالدار است

موجودات اساطيري بر روي يك تيردان در لرستان سده يازدهم پ م            حكاكي بر سنگ در كوهدشت لرستان 8000 پ م

دیسک اشکانی با نقش شیری که گوزنی را می درد، جنس: نقره ی طلاکاری شده، قطر: 16 سانتی متر، محل کنونی: یکی از کلکسیون های خصوصی

این دیسک با سه محل اتصالی که داشته در جلوی زین اسب نصب می شده.

تکوک به شکل شیر، جنس: نقره، طلا و سنگهای قیمتی، قدمت: سده ی دوم و نخست پیش از میلاد (دوره ی اشکانی)، اندازه: 30.5 در 18.6 در 35.5 سانتی متر، محل کنونی: موزه ی پاول گتی

سردیس سنگی، قدمت: سده ی دوم پس از میلاد (دوره ی اشکانی)، اندازه: 24 در 15 سانتی متر، محل کشف: ایران، محل کنونی: موزه ی هنرهای زیبای بوستون

دسته‌ها:موزه ی هنرهای زیبای بوستون, ایران باستان, اشکانیان, تاریخ

دسته به شکل گربه ی وحشی، جنس: برنز، اندازه: 11.6 در 30 سانتی متر، قدمت: سده ی نخست میلادی (دوره ی اشکانی)، محل نگهداری: موزه ی هنر کلیولند

مرجع: وبگاه موزه ی هنر کلیولند

دسته‌ها:موزه ی هنر کلیولند, ایران باستان, اشکانیان, تاریخ

انگشتر با نقش طاووس، جنس: طلا و عقیق، اندازه: 1.8 در 2.3 در 1 سانتی متر، قدمت: سده ی نخست و دوم میلادی (دوره ی اشکانی)، محل نگهداری: موزه ی هنر کلیولند

مرجع: وبگاه موزه ی هنر کلیولند

دسته‌ها:موزه ی هنر کلیولند, ایران باستان, اشکانیان, تاریخ

بخشی از سنگ قبری از جنس مرمر سفید به جا مانده از نیمه ی دوم سده ی دهم میلادی در نیشابور. ابعاد این سنگ 28 در 24.2 سانتی متر است. این سنگ اکنون در موزه ی هنر لوس آنجلس قرار دارد.

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, ایران پس از اسلام, تاریخ

نقش برجسته ی دوره ی ساسانی از چال ترخان در نزدیکی ری، اندازه: 38.1 در 30.48 سانتی متر، محل کنونی: موزه ی هنر لوس آنجلس

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, ایران باستان, تاریخ, ساسانیان

کوزه ی سرامیکی ساخت شمال ایران در محدوده ی زمانی 3350 تا 2800 سال پیش، ارتفاع: 16.8 سانتی متر، پهنا: 16.7 سانتی متر، قطر: 11.3 سانتی متر، محل کنونی: موزه ی هنر لوس آنجلس

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

ظرف سفالین به اندازه ی 15.3 در 20 سانتی متر، ساخت شمال ایران در محدوده ی زمانی 3350 تا 3000 سال پیش، محل کنونی: موزه ی هنر لوس آنجلس (این اثر در بازدید عمومی نیست.)

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

دسته‌ها:موزه ی هنر لس آنجلس, ایران باستان, تاریخ, ساسانیان

بشقاب سرامیکی از سده ی 12 یا 13 میلادی، اندازه: 5.7 در 23.5 سانتی متر، موزه ی هنر لوس آنجلس

نمونه ای از برنزهای لرستان، اندازه: 15.2 در 22 سانتی متر، قدمت: 1000 تا 650 پیش از میلاد، موزه ی هنر لوس آنجلس

دسته‌ها:لرستان, موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

دسته‌ها:لرستان, موزه ی هنر لس آنجلس, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

تصویر بالا فرشی را نشان می دهد که در سال 1539 میلادی در دوره ی صفوی در اردبیل بافته شده. اندازه ی این فرش 4 در 7.18 متر و جنس آن از ابریشم و پشم است. این فرش که در موزه ی هنر لوس آنجلس قرار دارد، یک جفت نیز دارد که اکنون در موزه ی ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود. در شکل بخش کوچکی از این اثر با جزییات بیشتری نشان داده شده است.

عکس* بالا، تصویری از نبرد شاپور اول ساسانی (سمت راست) با امپراتور روم والرین (سمت چپ) را نشان می دهد. جنس این اثر از ساردونیکس یا عقیق یمانی است و اکنون در( BnF  (Bibliothèque nationale de France قرار دارد.

* © Marie-Lan Nguyen / Wikimedia Commons

Escopetarra یا Gun-Guitar گیتاری است که از یک تفنگ ساخته شده. اصل واژه اسپانیایی ِ Escopetarra نیز متشکل از دو جزء escopeta به معنی تفنگ و guitarra به معنی گیتار است. این وسیله توسط موسیقیدان و فعال صلح کلمبیایی، سزار لوپز، در سال 2003 ساخته شد. ایده اصلی این موضوع از شباهت روش در دست گرفتن گیتار و تفنگ به ذهن او رسید. به این ترتیب در کلمبیا که تجربه 60 سال جنگ مسلحانه را داشت، پویشی (کمپین) برای تشویق افراد در تحویل اسلحه به سازندگان گیتار و تبدیل آن به گیتار، شکل گرفت تا شعار صلح گسترده شود. عکس زیر یکی از این تفنگیتار هاست که دولت کلمبیا به سازمان ملل متحد هدیه داده است. من نامی فارسی برای این وسیله پیدا نکردم (شاید به میزان کافی نگشتم) و با توجه به تقارن “گ” در هر دو واژه، آن را “تفنگیتار” نامیدم.

واژه ی اردشیر در فارسی میانه به صورت ارتخشتر مرکب از ارتا به معنای مقدس و خشتر به معنای شاه است. اردشیر، پسر بابک،  بنیان گذار سلسله ی ساسانی است. او در دوره ی اشکانیان فرمانروای شهر استخر در فارس بود ولی پس از مدتی علیه اشکانیان قیام کرد و پس از تصرف شهرهایی در ایران، در سه نبرد اردوان آخرین شاه اشکانی را شکست داد و شاهنشاهی ساسانی را بنیان نهاد. داستان آغار ساسانیان در شاهنامه ی فردوسی نیز آمده است. اگرچه من در منابع تاریخی سخنی از حضور اردشیر در قصر اردوان، چنان که در شاهنامه آمده است، ندیدم ولی بازگویی داستان عاشقانه ای که طبق شاهنامه ی فردوسی به آغاز سلسله ی ساسانی می انجامد، خالی از لطف نیست. البته این داستان در کتاب «کارنامک ارتخشتر پاپکان» (کارنامه ی اردشیر بابکان)، که از متون تاریخی-افسانه ای به جا مانده از دوره ی ساسانی به زبان پهلوی است، نیز ذکر شده است.

در داستان شاهنامه، اردوان، شاه اشکانی، پس از شنیدن برومندی و هنرمندی اردشیر پسر بابک در نامه ای از بابک تقاضا می کند که اردشیر را به کاخ او روانه کند

یکی نامه بنوشت پس اردوان    سوی بابک نامور پهلوان

که ای مرد بادانش و رهنمای    سخن‌گوی و با نام و پاکیزه‌رای

شنیدم که فرزند تو اردشیر    سواریست گوینده و یادگیر

چو نامه بخوانی هم‌اندر زمان    فرستش به نزدیک ما شادمان

ز بایسته‌ها بی‌نیازش کنم    میان یلان سرفرازش کنم

و بدین ترتیب اردشیر جوان راهی قصر اردوان می شود تا هم صحبت فرزندان اردوان باشد. اردوان نیز او را چون فرزندان خود ارج و قرب می نهد. ولی این ارج چندان نمی پاید زیرا یک روز که اردشیر به همراه اردوان و چهار پسرش به شکار رفته بود، گوری را شکار می کند. اردوان با دیدن گور شگفت زده می شود و به تمجید از شکارکننده ی گور می پردازد و در این هنگام یکی از پسران اردوان مدعی می شود که او گور را شکار کرده و به دنبال شکار جفت آن نیز هست. اردشیر این سخن ناروا را تاب نمی آورد و ادعای فرزند اردوان را دروغ می شمرد. در این میان اردوان بر اردشیر خشم می گیرد و به او دستور می دهد که به کار در اصطبل مشغول شود

برو تازی اسپان ما را ببین    هم آن جایگه بر سرایی گزین

بران آخر اسپ سالار باش    به هر کار با هر کسی یار باش

بیامد پر از آب چشم اردشیر    بر آخر اسپ شد ناگزیر

اردشیر دلشکسته نامه ای به پدر خود می نویسد و به شرح ماجرا و شکایت از اردوان می پردازد. بابک در پاسخ او را نصیحت می کند که به عذرخواهی از شاه بپردازد. پاسخ بابک به اردوان در متن پهلوی «کارنامک ارتخشتر پاپکان» چنین است:

«اپش (پاپک) پت پاسخون، او ارتخشیر کرت نپشت، کوتو نی داناگیها کرت کذت چیژی کی زییان نی اژش شایست بوذن اپاک و چورکان ستیژک بُرت، و سخون درشت ادواچیها اوبش گپت. و کنوچ بوچشن گوی پت پشیمانیک اوهی، چی داناکان گپت استت کو : دوشمن پت دوشمن این نی توان کرتن کی هیچ ادان مرت هیچ کنشن ی خویش اوبش رسذ!

اینچ گپت استذ کو: آن کس موست آچارمند مه دیه کی جویذ هچ اوی نی و چارت»

ترجمه ی این متن به فارسی امروزی به این شرح است:

«پس (بابک) به پاسخ سوی اردشیر نوشته کرد که تو نادانیها کردی، چونکه به چیزی که زیان از آن نشایست بودن، با بزرگان ستیزه بردی و سخن درشت و ناگفتنی ها بدو گفتی. اکنون پوزش گوی و به پشیمانی گرای، چه دانایان گفتند که: دشمن به دشمن آن نتواند کردن که از نادان مرد به سبب کرده ی خویش به او رسد!

این نیز گفتند که: آن کس (را) از خود میازار که تو را از وی گریز نیست.»

متن شاهنامه نیز مطابقت کاملی با متن پهلوی دارد آنجا که در نامه ی بابک در پاسخ به اردشیر آمده است که

نکردی به تو دشمنی ار بدی    که خود کرده‌ای تو به نابخردی

کنون کام و خشنودی او بجوی    مگردان ز فرمان او هیچ روی

همچنانکه اردشیر به کار اسبان مشغول است، دست روزگار نقشه ها برای وی دارد. از قضا در کاخ اردوان دختری زیبارو به نام گلنار هست که آرام دل اردوان است و اردوان روز خود را با دیدن این زیباروی خوش یمن می کند و چنان به او اعتماد دارد که کلید گنج ها نیز در دست اوست.

که گلنار بد نام آن ماه‌روی    نگاری پر از گوهر و رنگ و بوی

بر اردوان همچو دستور بود    بران خواسته نیز گنجور بود

بروبر گرامی‌تر از جان بدی    به دیدار او شاد و خندان بدی

نگارگری از شاهنامه ی بایسنقری در مورد اردشیر، گلنار و اردوان

این تندیس سیمین (نقره ای) متعلق به دوره ی نیا-ایلامی (Proto-Elamite) در جنوب باختری ایران است. این اثر بین 3900 تا 4100 سال پیش ساخته شده، بلندی آن 16.3 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نگهداری می شود.

نشان دادن حیوانات در حالت و فرم انسانی در دوره ی نیا-ایلامی معمول بوده همچنان که در این تندیس نیز گاوی را می بینیم که لباسی پارچه ای به تن دارد و دو زانو نشسته است. گردن پهن این تندیس به شانه ها و بازوانی انسان مانند منتهی می شود که در نهایت به سمی ختم می شود که گلدانی را نگه داشته است.

کاربرد اصلی این مجسمه مشخص نیست ولی لباسی که به همراه آن یافته شده این تئوری را محتمل می سازد که این تندیس عمدا به خاک سپرده شده است، شاید به عنوان بخشی از آیین یا جشنی.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی متروپولیتن نیویورک

دسته‌ها:موزه ی متروپولیتن, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تمدن ایلام, تاریخ

این خلاصه یادداشت هایی است که از بررسی حرف “آ” که حدود ۷۰ صفحه از جلد ۱ کتاب برهان قاطع را به خود اختصاص داده بود، برداشته ام (توضیحات مربوط به حروف “ب” و “پ” در پستهای 8 و 12 وبلاگ اضافه شده است). برخی نکات که برای من جالب بود:

۱- حرف “ک” در پایان برخی واژه ها مثل آرزوک و آشکاراک حذف شده یا در بعضی واژگان دیگر مثل اروارک (آرواره)، آشیانک (آشیانه)، آفریتک (آفریده)، آلالک (آلاله) به مرور زمان به “ه” تبدیل شده.

۲- در مواردی “ت” تبدیل به “د” شده مثل آزات (آزاد)، آزارتن (آزردن)، آفریتن (آفریدن)، که از تبدیلهای شناخته شده در تحول زبانهاست.

۳- اسامی مصدر که با “ش” پایان می یابند، در گذشته (پهلوی) به صورت “شن” بوده. مثل:آمرزشن، آموژشن، آزمایشن. (برداشت شخصی: شبیه tion در انگلیسی است.)

۴- “آ” در بسیاری از موارد پیشوند است و در برخی موارد این پیشوند آ برای منفی سازی به کار می رود. مثل: آزرمیدخت= آ + زریما (فرتوت و شکسته) یعنی کسی که شکسته نخواهد شد. یا  آوردن= آ + وردن(که همان بردن است) یعنی مخالف بردن. (برداشت شخصی: شبیه این مطلب در انگلیسی هم هست مثل:synchronous و  asynchronous یا symmetric و asymmetric)

۵- ساختار کلمات آبستن، آذربایجان، آرشام و آزمایش هم برای من جالب بود و همچنین کلمه آستر که اصلا حدس نمیزدم یک واژه پهلوی باشد.

علائم اختصاری: پهلوی=Ph ، اوستایی=Av ، پارسی باستان=O.P. ، سانسکریت= S
همچنین آ=aa ، خ=x ، ژ=zh

واژگان

آبان=جمع آپ (فرشته نگهبان آب)  Av=aap, O.P.=aapi, Ph=aap

آبستن=پیشوند آ + پس (پسر،فرزند) + تن  Ph=aapestan

آتش   Av=aatarsh, aatar, Ph=aatarsh, aatur 

آهختن   Ph=aahixtan

آذر   Av=aatar, aatere, O.P.=aatr, aathr,  Ph=aatur

آذر باد   Av=aaterepaata

آذربایجان  آتورپادگان=آتور (آتش)+پات،پای (پاییدن، نگهداری)+گان (پسوند مکان)  Av=aaturpaata, Ph=aaturpaat

آذین = پیشوند vaina + adhi  (نگاه، نظر),  Ph=adhveenak

آرام = پیشوند آ + مصدر اوستایی  رام (استراحت کردن)

آرزو   Ph=aarzook

آرشام :  آرشا=خرس + آما=زور،نیرو , به معنی دارای نیروی خرس

آرواره   Av=hanuharena, Ph=ervaarak

آزاد   Av=aazata, Ph= aazaat

آزادی   Ph=aazaatih

آزادگی    Ph=aazaatakih

آزاردن   Ph=aazaritan

آزرمیدخت   آ (نفی) +زریما (فرتوت،شکسته)

آزمایش aizi پیشوند +maa=اندازه گرفتن—- Av=aaizamaa, Ph=aazmaayishn

آزوری   Ph=aazvarih

آژی   Av=azhi, S=ahi یعنی مار

آس   S=asan, Av=asan, asman

آستر   Ph=aastar  به معنی باطن هر چیز

آسمان   Ph=asman

آش   S=as

آشامیدن = پیشوند آ + مصدر اوستایی shaamaa (نوشیدنی)

آشنا پیشوند آ + مصدر پهلوی

آشتی   Ph=aashtih

آشفتن = پیشوند آ + مصدر xshaob (مضطرب شدن)

آشکارا   Ph=aashkaaraak

آشیانه   Ph=aashaanak

آفتاب = آف (روشنی) + تاب (تابیدن) Ph=aftaap

آفریدن   Ph=aafritan 

آفریده   Ph=aafritak

آلاله   Ph=aalaalak

آلو   Ph=aalu

آلودن   Ph=aalutan

آمار   Ph=aamaar

آمارگر   Ph=aamaargar 

آمدن   Ph=aamatan

آمرزش   Ph=aamurzishn

آموختن   Ph=aamooxtan

آموزگار   Ph=aamoozhakaar

آموزش   Ph=aamoozhishn

آمیخته   Ph=aamextak

آن   Ph=aan (دیگر)

آواز   ریشه اوستایی vak یا vac به معنی گفتن. ریشه سانسکریت vavaaca. همریشه با vaaj, vaajak پهلوی–    اوستایی vac — سانسکریت vaac— لاتین vox—فرانسوی voix— انگلیسی voice

آوردن = پیشوند آ (نفی) + بردن   Ph=aawaritan

این کره که تصویری سه بعدی از جهان (کهکشانها) را نشان می دهد و در سال 1145 میلادی ساخته شده، سومین گوی کهن به دست آمده از دوره ی اسلامی و قدیمی ترین کره در بخش شرقی تمدن اسلامی است. تا کنون هیچ کره ای از دوره ی پیش از اسلام یافته نشده. محل ساخت این کره به احتمال زیاد شهر اصفهان است، هرچند بعضی نیز آنرا مربوط به سوریه می دانند. قطر این کره 16.5 سانتی متر است و اکنون در موزه ی لوور نگهداری می شود.
تفاوت این گوی با دو گوی کهن تری که از  آندلس به دست آمده، در به کار گیری حروف ابجد در نامگذاری ستارگان است. هر یک از 1025 ستاره با نقطه ای نقره اندود بر روی این کره مشخص شده اند. قطر هر نقطه بستگی به اندازه ی ستاره دارد.

اثر بالا، مهر و اثر پایین نقش برجسته ی حاصل از این مهر را نشان می دهد. این اثر متعلق به تمدنهای نخستین در آناتولی است. 2250 تا 1920 پیش از میلاد. از این مهرها برای ساختن مجسمه ها و طلسمهای محافظ استفاده می شده که اشیاء کوچکی بودند که برای دفع خطرات همراه خود می ساختند.