آنچه در ادامه می خوانید بخشهایی از فصل 15 کتاب A Political History of the Achaemenid Empire نوشته M.A. Dandamaev, W.J. Vogelsang و بخشهایی از فصل 5 کتاب Persian Responses – political and cultural interaction with(in) the Achaemenid Empire ویرایش C. Tuplin بر اساس مقالاتی از L. allen, G. Danzig, W. Henkelman, … است.

در سال 1864 میلادی در تکاپوی حفر کانال سوئز، یکی از کارمندان فرانسوی شرکت حفرکننده لوحی را یافت که بخشی از تاریخ ایران و مصر را رمز گشایی کرد. در نهایت سه لوح چند زبانه در این منطقه پیدا شد که همگی بیانگر ساخت کانالی در آنجا در زمان داریوش اول است. بر خلاف کانال فعلی که راه آبی میان اروپا و آسیاست، کانال قدیم رود نیل را به دریای سرخ ارتباط می داده. سه لوح یاد شده بر اساس مکانشان نامگذاری شده اند: لوح تل المسخوته، لوح کابرت و لوح سوئز. از میان این لوح ها، لوح تل المسخوته که از گرانیت و به ابعاد 3.15 متر در 2.10 متر ساخته شده، کمترین آسیب را دیده است. این لوح بر بالای تپه های تل المسخوته در فاصله 350 متری از کانال قرار داشته. لوح کابرت نیز در فرم آسیب ندیده دارای همین ابعاد بوده و در روی تپه ای در فاصله 3 کیلومتری جنوب کابرت نصب بوده و لوح سوئز در 6 کیلومتری شمال سوئز نصب بوده. متن این لوح ها در یک روی لوح به خط هیروگلیف و در روی دیگر به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نگاشته شده است. صورتی از دو روی لوح کابرت را در دو شکل زیر می توانید ببینید.

واژه ی آرتا در واژه نامه ی دهخدا “مقدس” معنی شده است  مانند آنچه در -ارتخشثره (اردشير)- بمعني شهرياري مقدس و یا در -ارته وهيشته (ارديبهشت )- بمعني بهترين مقدس و نيز پيش از نام بعض ايرانيان مانند ارتبان (اردوان ) می آمده است. کتاب IRANICA IN THE ACHAEMENID PERIOD, 550-330 B.C چاپ سال 2007 م. ، که واژه نامه ی زبان پارسی سالهای 550 تا 330 پیش از میلاد است، را ورق می زدم که در آن بیش از 50 واژه با ترکیبات آرتا دیدم. بعضی از این واژگان رو در  ادامه آورده ام. در خود کتاب در زیر هر واژه معادل ایلامی و در بعضی موارد معادل آرامی یا بابلی آن واژه به همراه مرجع (مثلا شماره ی لوحی (Persepolis Fortification) که مثلا واژه ی ایلامی درش به کار رفته) ذکر شده بود. پرسشی که بد جور ذهنم رو مشغول کرده این ه که چرا الان واژه سازی ما اینقدر بد شده. آیا داریم فارسی رو به یک زبان مرده تبدیل می کنیم؟ توضیحات مختصری در مورد اصل کتاب و آدرس نسخه ی آنلاین کتاب رو می تونید در این پست ببینید.

بخشی که به انگلیسی نوشته شده، ترجمه ای است که در خود کتاب نوشته شده بود. aa= آ  – خ=x

واژگان ترکیبی با واژه ی آرتا

Rtabaadush             Arta’s arm                                                  بازوی آرتا

Rtabaama               brilliance of Arta                      درخشندگی و زیرکی آرتا

Rtabaanush             having a splendor of Arta         داراری شکوه و جلال آرتا

Rtabara                  bringing/carrying Arta                                    آوردن آرتا

Rtabauxsha             whom Arta is releasing                     آزاد شده توسط آرتا

Rtabrta                   Arta fulfilled                                         برآورده شده آرتا

Rtabrzana                exalting Arta                                  بلند مرتبه کردن آرتا

Rtabuga                  whom Arta is releasing            آزاد شده به وسیله ی آرتا

Rtachamana             Arta’s meadow                                             چمن آرتا

Rtadaata                 given by Arta                                  داده شده توسط آرتا

Rtafarnaa                glorious through Arta                      با شکوه از طریق آرتا

Rtafraada                furthering Arta                      پیش بردن آرتا

Rtafravara               having chosen by Arta           انتخاب شده به وسیله ی آرتا

Rtaahumanaa          having a good mind through Arta           دارای اندیشه ی نیک به واسطه ی آرتا

Rtaahuvama            having good strength through Arta            دارای قدرت به واسطه ی آرتا

Rtaisha                  Arta seeker                    جوینده ی آرتا

Rtakaama               wishing for Arta              آرزو کننده ی آرتا

Rtakaandish            consumed by a desire for Arta            دارای آرزویی برای آرتا

Rtakava                  prince of Arta           شاهزاده ی آرتا

Rtamanaa               having the mind of Arta            دارای اندیشه ای چون آرتا

Rtamanyush            with mentality of Arta             دارای ذهنی چون آرتا

Rtamisa                  he whose thought dwells in Arta    کسی که اندیشه اش مقیم آرتا ست

Rtanaafa                 belonging to Arta’s family             وابسته به خاندان آرتا

Rtapaana                under Arta’s protection              در حفاطت آرتا

Rtaaparva               first through Arta              نخستین به واسطه ی آرتا

Rtapaata                 protected by Arta              حفظ شده توسط آرتا

Rtarana                  Arta’s delight                 خوشی آرتا

Rtaravaa                 Arta’s freedom              آزادی آرتا

Rtareeva                rich through Arta            ثروتمند به واسطه ی آرتا

Rtaspaada              with Arta’s army                 همراه با ارتش آرتا

Rtastunaa              having Arta as pillar         آرتا را به عنوان ستونی داشتن

Rtashatish              prosperity of Arta              کامیابی از آرتا

Rtaataxma             brave through Arta              شجاع به واسطه ی آرتا

Rtaufrya                well dear through Arta          نیک به واسطه ی آرتا

Rtaupaa                well protecting through Arta   نیک نگهدارنده به واسطه ی آرتا

Rtausaa                Arta’s wish              آرزوی آرتا

Rtavahuchutish      good and famous through Arta               خوب و مشهور به واسطه ی آرتا

Rtavahush             good through Arta                          نیک به واسطه ی آرتا

Rtaavahyaa           better through Arta                         بهتر به واسطه ی آرتا

Rtavana                dedicated to Arta                                   وقف شده ی آرتا

Rtavanush             loving Arta                                       دوست داشتن آرتا

Rtaavanya             victorious through Arta               پیروز به واسطه ی آرتا

Rtavarmaa            elite of Arta                نخبه و ممتاز آرتا

Rtavargha             having Arta as his shield               آرتا را به عنوان سپر خود داشتن

Rtavaazaa             having respect for Arta                    احترام برای آرتا

Rtavinda               Arta-finder                 یابنده ی آرتا

Rtavisha                he who is very occupied by Arta     آنکه سرگرم و مشغول آرتاست

Rtaxraghush          wisdom of Arta                         آگاهی آرتا

Rtaxsheeta            shining through Arta              درخشیدن به واسطه ی آرتا

Rtazushta              loved by Arta                        دوست داشته شده ی آرتا

________________________

نکاتی هم که فقط برداشتهای خودم ه و نمی دونم که تا چه حد درست باشه

baduush همان بازو است.

baam در artabaama به معنای درخشندگی است که در فارسی امروزی مشابهش رو در “بامداد” داریم که وقتی است که صبح می درخشد.

bauxsha در Rtabauxsha همان واژه ی بخشیدین است که امروز هم به کار می بریم.

chamana در Rtachamana همان “چمن” است.

daata دز Rtadaata همان “داده” است.

farnaa در Rtafarnaa همان “فر” است.

fraada در Rtafraada خیلی شبیه further در انگلیسی است.

humanaa در Rtaahumanaa ترکیب “وهو” به معنای نیک و “من” به معنای اندیشه است که امروز در هومن به کار میبریم.

paana در Rtapaana خیلی شبیه پناه است و معنی اش هم می خوره ولی نمیدونم …

xsheeta در Rtaxsheeta همون “درخشید” است.

همه ی ما درباره ی لوح کوروش پس از فتح بابل، که بسیاری افراد از آن به عنوان نخستین دستاورد بشری در زمینه ی حقوق بشر یاد می کنند، بسیار شنیده ایم. هرچند روش و منش کوروش به زمان و مکان خاصی وابسته نیست ولی ارزشمندی بیشتر ِ این یادگار تاریخی ِ ما وقتی آشکارتر می شود که در بستر زمان به آن بنگریم. به این معنا که میزان تفاوت رویکرد کوروش را با همعصران او مقایسه کنیم. به عنوان مثال رفتار آشوربنیپال مهمترین پادشاه آشور، که یکی از بنام ترین شاهان دنیای باستان است و حدود 100 سال پیش از کوروش می زیسته را بازگو می کنم. در لوح های به جا مانده از آشوربنیپال زمانی که او شرح جنگاوری خود را بازگو می کند، دریایی از خشونت، شقاوت، کینه و انتقامجویی موج می زند و به وضوح او از همه ی رفتارهای خود با سرفرازی یاد می کند و به شقاوتهایش می بالد.

این بخشی از رفتار آشوربنیپال با ایلامیها در لوحی است که به دستور خود او نگاشته شده است [1]:

من شوش را فتح کردم. به قصرهایشان وارد شدم و گنج هایشان را که پر از طلا، نقره و وسایل مختلف بود گشودم. گنجهای سومر، اکده و بابل که پادشاهان پیشین ایلام به دست آورده بودند را گشودم. شیپورهای مسی براقش را در هم کوبیدم و خرد کردم. من زیگورات (زیارتگاه) شوش را ویران کردم. زیارتگاههای ایلام را به نابودی کشاندم. مقبره های پادشاهان جدید و قدیم ایشان را ویران ساختم. آنها را دز برابر آفتاب گذاشتم و استخوانهایشان را به سرزمین آشور بردم. من ایالتهای ایلام را ویران ساختم و بر زمین شان نمک پراکندم.

در بخش دیگری از همین لوح می خوانیم [2]:

“من قبور پادشاهان قدیمی و جدیدش را که از ایشتار پروردگار من نهراسیده بودند…ویران ساختم … من در فاصله بک ماه و بیست و پنج روز، ایالت ایلام را تبدیل به یک ویرانه کردم… من دختران شاهان، زنان شاهان، تمام خانواده قدیمی و جدید شاهان ایلام را، شهربانانش را، ساکنین مرد و زن… چهار پایان بزرگ و کوچک را که تعدادشان از ملخ بیشتر بود، بمنزله غنیمت به مملکت آشور فرستادم…ندای انسانی، صدای سم چهارپایان بزرگ و کوچک، فریادهای شادی… به دست من از آنجا رخت بربست.”

همچنین در شرح جنگ او با برادرش شاماش-شوم-اوکین که پادشاه بابل بود می خوانیم [3]:

در بابل لشکرهایی به ریاست شاماش-شوم-اوکین در برابر آشوربنیپال مقاومت می کردند در حالیکه از کمک غرب و آرامیان بابل خبری نبود. او تا جای ممکن مقاومت کرد ولی در نهایت شهر به کمبود و بیماری دچار شد به گونه ای که حتی از گوشت انسان تغذیه کردند. در نهایت شاماش خود را برای مردمی که این سختی ها را تحمل کردند به عنوان قربانی در آتش می افکند و به این ترتیب دروازه ها باز می شود و آشوربنیپال به بابل وارد می شود. او دستور جدا سازی زبان سربازان را می دهد و بدن کشتگان را به حیوانات درنده می سپارد…جمله ای که در پایان داستان فتح بابل به دست آشوربنیپال در کتاب A history of Babylonia and Assyria آمده است چنین است: او با بابل همانگونه رفتار کرد که نیاکانش رفتار کرده بودند، شهر را در سکوت مرگ فرو برد.

نقش برحسته ی بالا ویران ساختن شهری توسط سربازان آشوربنیپال را به تصویر کشیده است. شعله هایی که در بخش بالایی تصویر به چشم می خورد حکایتگر به آتش کشیدن این شهر است [4].

[1] ویکی پدیای انگلیسی

[2] کتاب “ایران لوک پیر” نوشته ی محمد علی اسلامی ندوشن

[3] کتاب A history of Babylonia and Assyria نوشته ی Robert William Rogers

[4] کتاب The arts of Assyria نوشته ی

Parrot, André