این تندیس سیمین (نقره ای) متعلق به دوره ی نیا-ایلامی (Proto-Elamite) در جنوب باختری ایران است. این اثر بین 3900 تا 4100 سال پیش ساخته شده، بلندی آن 16.3 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نگهداری می شود.

نشان دادن حیوانات در حالت و فرم انسانی در دوره ی نیا-ایلامی معمول بوده همچنان که در این تندیس نیز گاوی را می بینیم که لباسی پارچه ای به تن دارد و دو زانو نشسته است. گردن پهن این تندیس به شانه ها و بازوانی انسان مانند منتهی می شود که در نهایت به سمی ختم می شود که گلدانی را نگه داشته است.

کاربرد اصلی این مجسمه مشخص نیست ولی لباسی که به همراه آن یافته شده این تئوری را محتمل می سازد که این تندیس عمدا به خاک سپرده شده است، شاید به عنوان بخشی از آیین یا جشنی.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی متروپولیتن نیویورک

دسته‌ها:موزه ی متروپولیتن, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تمدن ایلام, تاریخ

این کره که تصویری سه بعدی از جهان (کهکشانها) را نشان می دهد و در سال 1145 میلادی ساخته شده، سومین گوی کهن به دست آمده از دوره ی اسلامی و قدیمی ترین کره در بخش شرقی تمدن اسلامی است. تا کنون هیچ کره ای از دوره ی پیش از اسلام یافته نشده. محل ساخت این کره به احتمال زیاد شهر اصفهان است، هرچند بعضی نیز آنرا مربوط به سوریه می دانند. قطر این کره 16.5 سانتی متر است و اکنون در موزه ی لوور نگهداری می شود.
تفاوت این گوی با دو گوی کهن تری که از  آندلس به دست آمده، در به کار گیری حروف ابجد در نامگذاری ستارگان است. هر یک از 1025 ستاره با نقطه ای نقره اندود بر روی این کره مشخص شده اند. قطر هر نقطه بستگی به اندازه ی ستاره دارد.

اثر بالا، مهر و اثر پایین نقش برجسته ی حاصل از این مهر را نشان می دهد. این اثر متعلق به تمدنهای نخستین در آناتولی است. 2250 تا 1920 پیش از میلاد. از این مهرها برای ساختن مجسمه ها و طلسمهای محافظ استفاده می شده که اشیاء کوچکی بودند که برای دفع خطرات همراه خود می ساختند.

بشقاب با نقش شاه ساسانی، جنس: نقره، قدمت: سده ی ششم میلادی، ارتفاع: 4.1 سانتی متر، قطر: 22 سانتی متر، محل نگهداری: موزه ی میهو

گلدان با نقش شیر حمله کننده، جنس: نقره ی زر اندود، قدمت: سده ی هفتم یا هشتم میلادی، ارتفاع: 16.5، قطر: 10 سانتی متر، محل نگهداری: موزه ی میهو

هر کدام از سه صحنه ی اصلی که بر روی گلدان تصویر شده اند حمله ی یک شیر به جانوری را نشان می دهد: بز کوهی، گوسفند وحشی و یک گورخر کوچک. در فاصله ی میان این صحنه ها نقوش پرنده، خرگوش و سگ به چشم می خورد. تزیینات این گلدان به گونه ای است که نقوش را از پس زمینه ی زراندود گلدان متمایز کند.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

دسته‌ها:موزه ی میهو, ایران پس از اسلام, تاریخ

کاسه ی دسته دار، جنس: نقره، قدمت: سده ی نهم تا هفتم پیش از میلاد، ارتفاع: 5.3 سانتی متر، قطر: 12 سانتی متر، محل کشف: شمال غربی ایران، محل نگهداری: موزه ی مهیو

بر بدنه ی این کاسه نقش چهار گاو که هر کدام به وسیله ی دو گربه سان شکار شده اند به چشم می خورد و انتهای دسته ی این ظرف به شکل دو مرغابی ساخته شده است. این ظرف از نظر ساختار شباهت زیادی به ظرف های یافته شده در شمال و غرب ایران خصوصا ظروف سفالین مارلیک دارد.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

جام با نقش سه کرکس (که سر آنها به صورت سه بعدی تصویر شده) و غزالان بر زمین افتاده، جنس: طلا، قدمت: سده ی دوازدهم یا یازدهم پیش از میلاد، محل کشف: شمال غرب ایران، محل کنونی: موزه ی میهو

توضیح: بر اساس سر کوچک که با زاویه ی راست از جام بیرون زده، مدل چشم ها، نوک دراز و باریک حدس زده می شود آنچه بر روی این جام نقش شده کرکس است نه عقاب.

مرجع: وبگاه موزه ی مهیو

ظرف ترکیبی با شکل خاص، جنس: نقره، قدمت: سده ی هشتم تا ششم پیش از میلاد، اندازه: 24.2 در 21.9 سانتی متر، محل کشف: شمال غربی ایران، محل نگهداری: موزه ی میهو

این ظرف به شکل دو شیر غرنده است که پاهای جلوی هر یک بر روی شانه ی دیگری فرود آمده و پاهای عقبی شان بر روی گاوی که بر زمین افتاده قرار دارد. دو شیر به صورت متقارنی (نه به صورت آیینه ای) تجسم شده اند. در بخش پسین دهانشیری که بر روی سر گاو ایستاده است، سوراخی ساخته شده که به صورت دهانه ی فواره عمل می کند. دهان شیر دوم کاملا بسته است ولی در عوض در بخش پسین سر آن سوراخی برای پر کردن ظرف از آب ساخته شده است. دهانه ی این سوراخ به گونه ای است که حدس زده می شود این دهانه قابل بستن بوده.

بدن هر شیر از دو بخش استوانه ای بالایی و پایینی تشکیل شده است که بخش اتصال آنها مشخص است. پاهای جلویی هر شیر به صورت لوله مانند عمل می کنند و اجازه می دهند تا آب از سوراخ پرکننده به سوراخ فواره مانند جریان یابد. بدن گاو که آن نیز از استوانه ای توخالی تشکیل شده است، به صورت پایه برای ظرف عمل می کند و ارتباط داخلی ای بین بدن شیرها و بدن گاو وجود ندارد.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

جام تخم مرغ شکل، جنس: طلا، ارتفاع: 16.5 سانتی متر، قطر: 9 سانتی متر، قدمت: سده ی یازدهم یا دوازدهم میلادی، محل کشف: شمال یا شمال غرب ایران، محل نگهداری: موزه ی میهو

این جام شباهت بسیار زیادی به جام های طلای مارلیک (به دست آمده از گور بیست و ششم) دارد. البته شکل تخم مرغ مانند این جام بیشتر تحت تاثیر هنر میانرودان بوده و این فرم در ایران رواج چندانی نداشته.

مرجع: وبگاه موزه ی میهو

دسته‌ها:موزه ی میهو, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

تصویر بالا در چوبی جعبه ای را نشان می دهد که برای نگهداری تندیس ها به کار می رفته که احتمالا در نیایشگاهی قرار داشته. تصویر روی در داریوش اول (521-486 پیش از میلاد) در سمت راست را نشان می دهد که لباس فرعون بر تن دارد و در حال پیشکش هدیه ای به خدای- آنوبیس است. و شخص ایستاده در سمت چپ ایسیس است. این اثر با شماره ی AES 37496 در موزه ی بریتانیا قرار دارد.

دسته‌ها:موزه ی بریتانیا, هخامنشیان, ایران باستان, تاریخ

این تندیس سیمین (نقره ای) متعلق به دوره ی نیا-ایلامی (Proto-Elamite) در جنوب باختری ایران است. این اثر بین 3900 تا 4100 سال پیش ساخته شده، بلندی آن 16.3 سانتی متر است و اکنون در موزه ی متروپولیتن نگهداری می شود.

نشان دادن حیوانات در حالت و فرم انسانی در دوره ی نیا-ایلامی معمول بوده همچنان که در این تندیس نیز گاوی را می بینیم که لباسی پارچه ای به تن دارد و دو زانو نشسته است. گردن پهن این تندیس به شانه ها و بازوانی انسان مانند منتهی می شود که در نهایت به سمی ختم می شود که گلدانی را نگه داشته است.

کاربرد اصلی این مجسمه مشخص نیست ولی لباسی که به همراه آن یافته شده این تئوری را محتمل می سازد که این تندیس عمدا به خاک سپرده شده است، شاید به عنوان بخشی از آیین یا جشنی.

توضیحات برگرفته از وبگاه موزه ی متروپولیتن نیویورک

موزه ی متروپولیتن, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تمدن ایلام, تاریخ

دسته‌ها:موزه ی متروپولیتن, ایران پس از اسلام, تاریخ

دسته‌ها:موزه ی متروپولیتن, ایران پس از اسلام, تاریخ

این اسکلت ها، که دو نفر در آغوش یکدیگر را نشان می دهند، در سایت باستانی حسنلو در آذربایجان غربی یافته شده اند. تخمین زده می شود که این افراد هشتصد سال پیش از میلاد زندگی می کردند. به جز تخته سنگی که در بالای سر شخص سمت چپ قرار دارد، هیچ شیء دیگری به همراه این دو اسکلت یافته نشده است.

مرجع: وبگاه موزه ی باستانشناسی و مردمشناسی دانشگاه پنسیلوانیا

دسته‌ها:موزه ی باستانشناسی و مردمشناسی دانشگاه پنسیلوانیا, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تپه حسنلو, تاریخ

واژه ی پهلوی سنمُرو( Senmurv) نام یکی از موجودات افسانه ای ایران است. سنمرو موجودی است نیمه پرنده و نیمه پستاندار که چون پستانداران به فرزند خود شیر می دهد و در بسیاری از آثار ساسانی به صورت ترکیبی از اژدها و طاووس کشیده شده است. او که دوست انسان و دشمن هر نوع مار و نیروی شیطانی است، بر بالای درختی لانه دارد که دانه های آن بیماری و بدی را از وجود انسان دور می کند.

در افسانه های اخیرتر فارسی مانند شاهنامه ی فردوسی پرنده ی افسانه ای سیمرغ را می بینیم که در بالاترین قله ی رشته کوه البرز خانه دارد. سیمرغ شاهنامه پنجه های شیر، پر طاووس، دم مار مانند و سر شیر مانند دارد. اوست که زال پدر رستم را پرورش می دهد و با پر افسانه ای خود که درمان کننده ی زخم هاست زاده شدن رستم را آسان می کند.

سیمرغ در منطق الطیر عطار در کوه قاف لانه دارد و پرندگان در جستجوی او که تمثیل وجود مطلق الهی است، کوه ها و بیابان ها را طی می کنند و در نهایت از هزاران مرغی که به جستجوی او رفته اند تنها سی مرغ به انتهای راه می رسند و زمانی که به حریم سیمرغ قدم می نهند و با او سخن می گویند، سیمرغ آیینه ای در برابر آنها می نهد و چون نگاه می کنند می بینند که خود آن سی مرغ، سیمرغ شده اند و وجود سیمرغ چیزی نیست جز خود آن سی مرغ. در حقیقت عطار سر یکی شدن انسان و خدا را اینگونه بیان می کند.

پیوند آثار در موزه ی والترز: 1 – 2- 3- 4

موزه ی لوور, پیش از هخامنشی, ایران باستان, تاریخ

عکسهای زیر نمونه ای از ظروف و گلدانهای شیشه ای دوره ی ساسانی است. برای اطلاعات بیشتر در مورد شیشه سازی در دوره ی ساسانی می توانید به کتاب Sasanian and post-Sasanian glass in the Corning Museum of Glass نوشته ی David Whitehouse, Robert H. Brill مراجعه کنید. عکسهای زیر انتخابی از همین کتاب و صفحه ی ویکی پدیای انگلیسی درباره ی شیشه ی ساسانی است.

 متن زیر ترجمه گزیده هایی از کتاب Women in Ancient Persia نوشته Maria Brosius است. این کتاب در سال ۱۹۹۸ چاپ شده. من کتاب را خط به خط نخوانده ام ولی نکاتی را که به نظرم جالب بود، اینجا یادداشت کردم (مانند متن های پیشین نوشته های آبی رنگ برداشت های شخصی است). دلیل انتخاب این کتاب شاید این بود که از دید من چگونگی رفتار هر جامعه با زنان محکی است از پیشرفتگی فرهنگی آن جامعه. (در متن زیر Q=quarts)

با بررسى لوح های تخت جمشید که به (PFT (Persepolis Fortification Tablets معروفند در كنار منابع يونانى و بابلی اطلاعات بسيارى در مورد وضع مالى و اجتماعى زنان دوره هخامنشی ميتوان به دست آورد:

۱- مالكيت مستقلات

بنا بر PFT و نیز منابع یونانی ميتوان نتيجه گرفت كه زنان دربار به طور قطع داراى املاکی نه تنها در ساتراپ خود بلكه در ساتراپ هاى ديگر بودند.(این به معنای نفی مالکیت در مورد زنان عادی نیست.) فعاليت اقتصادى اين زنان تنها به مالكيت محدود نبوده بلكه به گونه فعالى در مديريت اين املاك دخالت داشتند. گواه اين امر وجود مهر هاى شخصىِ آنها(نمونه هایی از این مهرها رو از کتابهای دیگر به زودی در وبلاگ قرار خواهم داد.) و همچين نامه هایی است كه حاوى دستورات مدیریتی آنهاست. نمونه ای از كنترل كامل زنان بر املاکشان، مداركى است كه دال بر دريافت مبالغی از اجاره دادن املاك است (به عنوان مثال در مورد Artim). دليل ديگرى بر استقلال اقتصادی آنها، لوح های مربوط به ثبت پرداخت هاى سفر در PFT است که نشان می دهد كه پرداخت به صورت مستقل و به شخص صورت می گرفته.

براى من اين موضوع (وجود مهر شخصى و استقلال كامل در اداره املاك) كه حاكى از پذيرش زنان به صورت عناصر مستقل اجتماعى توسط جامعه اى در ۲۵ قرن قبل است، بسيار جالب توجه بود.

۲-آنچنان كه از PFT در مییابیم نرخ كاركنان زن و مرد متعادل بوده و زنان در گروه هاى كارى (پاشاب) حضورى به پر رنگى مردان داشتند. رياست این گروه هاى كارى، به تناسب می توانسته به عهده زنان (با عنوان آراشارا پاشابنا arashara pashabena) نیز باشد. در PFT حتى حقوق اين افراد ذكر شده كه ۳۰Q شراب، ۵۰Q غله و گوشت بوده. البته آنچنان كه از PT 6 ميتوان فهميد، پرداخت علاوه بر اجناس به صورت نقدى نيز وجود داشته.

از نكات جالب ديگر اين است كه حقوق كاركنان بر اساس تخصص و کیفیت كار آنان تعين می شده نه جنسيت، و حقوق كاركنان زن و مرد برابر بوده. تنها مورد تفاوت حقوق در كارهاى غيرتخصصى است كه در آن مردان ۳۰Q و زنان ۲۰Q غله دريافت ميكردند.

۴-كاركنان زن علاوه بر حقوق، پس از تولد نوزادشان پاداش نیز مى گرفتند.

۵- مقايسه نرخ ثبت شده نوزادان دختر و پسر در PFT نشان ميدهد كه به هيچ عنوان كشتن یا جلوگیری از تولد نوزادان دختر در جامعه هخامنشی وجود نداشته.

۶-زنان دربار هخامنشی داراى نفوذ سياسى نسبتأ زيادى بودند. گرچه موضوع قضاوت به عهده شاه بوده، ولى پس از تصميم شاه، زنان ميتوانستند موجب تجديد نظر در حكم و تغيير چگونگى اجرای حكم شوند (مانند Parisatis و Amestris).البته شرط لازم اين موضوع، پيگيرى اجراى حکمی عادلانه تر بوده نه مقاصد شخصى، و اگر خلاف اين میبود، خود مورد باز خواست شاه قرار مى گرفتند. در ميان این زنان مادر شاه جايگاه ويژه اى داشته. جالب اينجاست كه در چشم یونانیان توانايى هاى زنان در دستگاه حكومت هخامنشی نشانى از ضعف هخامنشیان و کمبود كنترل به حساب مى آماده است. كلا یونانیان به صورت عام نوع زن را خطرى براى پایداری سياسى مى ديدند. بنا بر ديد آنان، زن به دنيايى كه قوانين آنرا مردان ميگذارند تعلق ندارد. هرودوت زنان ايران را داراى استقلال كامل از همسرانشان وصف ميكند. در تمام نوشته هاى يونانى زنان دربار ايران فعال و خطرناك وصف شده اند و از ديد هرودوت آنان به تضعیف قدرت شاه، و دخالت در امور سياسى متهم ميشوند.

۸- فرزندان ايرانيان برجسته توسط زنان آموزش مى ديدند.

۹- اینکه کمتر آثار هنری ای با موضوعیت زن از دوره هخامنشی باقیمانده، دلیل بر عدم وجود چنین آثاری از اصل نیست. نویسنده با استناد به موارد بسیاری در فصل چهارم کتاب (که در حوصله این چند خط نیست) این موضوع را نشان می دهد.

هخامنشیان, ایران باستان, تاریخ, زنان

در سمت چپ شکلهای ۱ تا ۴، برگرفته از کتاب Forgotton Empire ، مهرهای استوانه ای که نقش سمت راست حاصل آنهاست نشان داده شده.

شکل ۱.محل نگهداری موزه بریتانیا (‌British Museum)، شماره ANE 89132، ارتفاع : ۳.۷ س.م.، قطر : ۱.۷ س.م.

توضیح: شاه شخصی است که ایستاده و تیر را به سوی شیر نشانه رفته. دو اسب بر شیر افتاده می تازند. این صحنه با دو درخت خرما از متنی که به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی نگاشته شده، جدا شده است. ترجمه متن اینگونه است: من داریوش هستم شاه. (البته تنها در متن بابلی واژه بزرگ هم اضافه شده : من داریوش هستم شاه بزرگ). این مهر در مصر پیدا شده است.

داستان بهرام گور و دختر چنگ نوازی به نام آزاده علاوه بر آثار ادبی مانند شاهنامه ی فردوسی [1] یا هفت پیکر نظامی دستمایه ی نقوش بسیاری از آثار هنری نیز هست. قدمت این آثار به دوره ی ساسانی باز می گردد آنجا که نقش بهرام گور و آزاده، زیبایی بخش بشقاب های نقره ای ساسانی می گردد. پس از اسلام نیز این نقش را بر روی ظروف سفالین و کاشیکاری ها می بینیم. در ادامه علاوه بر خلاصه ای از داستان به نقل از شاهنامه و اشاره ی مختصری به داستان هفت پیکر، تعدادی از آثار هنری، که اکنون در موزه های مختلف جهان است، نشان داده شده است.